Przedszkole Nr 3                               Opracowała Renata Fura

w Jędrzejowie

 

                           

 

 

                     Wychowanie dziecka nadpobudliwego

 

 

 

 

Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo wyróżniają się określonym zespołem cech zachowania. Cechy te ujawniają się w sposobie wykonywania codziennych czynności,   w zabawie, w pracach domowych, przy odrabianiu zadań. Kontakty z dorosłymi i z kolegami również pozwalają zaobserwować szereg reakcji dziecka nadpobudliwego różniących go od rówieśników.

Termin nadpobudliwość psychoruchowa dotyczy zarówno sfery ruchowej, jak i psychicznej. Nadpobudliwość przejawia się w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, w nadmiernej reaktywności emocjonalnej oraz w specyficznych zaburzeniach funkcji poznawczych, głównie w postaci zaburzeń uwagi. Najbardziej widocznym i bardzo uciążliwym dla otoczenia objawem nadpobudliwości jest nadmierna ruchliwość. Wyraża się ona w stałym niepokoju ruchowym dziecka, ciągłym kręceniu się, bieganiu, podskakiwaniu, w zmianach pozycji w niemożności zachowania spokoju. Dzieci nadpobudliwe wybierają zabawy w gonitwy, zawody, siłowanie się, odgrywanie scen z filmów pełnych ruchu, walk. Nie lubią zabaw wymagających spokoju lub ograniczające ruch poprzez zasady i reguły. W takich sytuacjach dzieci nadpobudliwe przeszkadzają swoim rówieśnikom, odrywają się od zabawy, nie uważają, kręcą się, porzucają wspólną zabawę. Ich nadruchliwość przejawia się również w szeregu drobnych ruchów, jak manipulowanie przedmiotami, poprawianie ubrania, szarpanie włosów, obgryzanie paznokci. Wszystko to obserwujemy wtedy, gdy dziecko nadpobudliwe jest bezczynne lub zmuszone do spokojnego siedzenia.

Wzmożone reakcje ruchowe dziecka nadpobudliwego są często następstwem jego nadmiernej pobudliwości emocjonalnej. Emocje i uczucia są siłą napędową działania ludzkiego. U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo nie dochodzi do pełnego zrównoważenia stosunku między reakcjami emocjonalnymi a ich przyczyną. Obserwujemy u nich zachowanie świadczące o nadmiernie wzmożonej pobudliwości emocjonalnej przejawiającej się w postaci wybuchów złości, impulsywnego działania, łatwego obrażania się, płaczliwość. Reakcjom tym towarzyszy jednocześnie nasilona aktywność ruchowa.

Dzieci te ponadto charakteryzują się wzmożoną wybuchowością, skłonnością do bijatyk, dokuczliwością, niezdyscyplinowaniem wobec dorosłych, niechęcią do podporządkowania się kolegom. Dzieci te są niewytrwałe w zabawie i w pracy, wykazują skłonność do zniecierpliwienia, nie znoszą oczekiwania.

Zauważa się też labilność nastrojów pochodzących od radosnego podniecenia do smutku i gniewu. Reakcje tych dzieci wskazują na pewną niedojrzałość emocjonalną.

Niezrównoważenie emocjonalne i niedojrzałość uczuciowa powodują, że dzieci nadpobudliwe są mało odporne na sytuacje trudne, łatwo zniechęcają się, tracą zapał, zaczynają działać w sposób niezorganizowany, porzucają rozpoczęte zadania.

Opisane objawy wzmożonej emocjonalności dzieci nadpobudliwych stają się przyczyną częstych konfliktów z otoczeniem.

W działalności umysłowej dziecka nadpobudliwego obserwuje się brak selektywności, wybiórczości w kierowaniu uwagą, trudność w koncentrowaniu jej na określonym temacie lub czynności. Następstwem tego rodzaju czynnościowych zaburzeń uwagi są często: zapominanie, roztargnienie, chaotyczność.

Przyczyną nadpobudliwości może być zaburzona funkcja ośrodkowego układu nerwowego. Czynniki społeczno-wychowawcze  także mogą zaburzyć równowagę procesów nerwowych u dzieci. Nerwowość, niezrównoważenie rodziców, nierówne usposobienie prowadzące do częstych zatargów czy awantur lub do napiętej atmosfery burzy równowagę psychiczną dziecka.

W niespokojnej atmosferze domowej dziecko czuje się niepewne, zagrożone, wyczulone na każdy objaw zwiastujący burzę. Najczęściej nie rozumie przyczyny niesnasek, angażuje się emocjonalnie po jednej, to po drugiej stronie i szuka swego miejsca w skłóconej rodzinie. Stałe negatywne pobudzenie emocjonalne narasta, rozszerza się i znajduje swój wyraz w ogólnej nadpobudliwości bądź w objawach chorobowych, nerwicach. Zdarza się też, że przedszkole, a przede wszystkim szkoła jest środowiskiem, w którym dochodzi do zaburzenia równowagi procesów nerwowych u dzieci przedtem zrównoważonych. Często stwierdza się, że przyczyną nadpobudliwości jest napotkana trudność w nauce i niepowodzenia w szkole. Należy podkreślić, że pomoc dziecku nadpobudliwemu oraz negatywnym następstwom nadpobudliwości jest możliwa tylko wtedy gdy będzie zapewniona ścisła współpraca domu i szkoły. Stosunki szkoła-dom powinny być nacechowane zaufaniem, szczerością, wzajemnym zrozumieniem, a nie jak to się często zdarza niechęcią, wzajemnymi pretensjami, napastliwością.

U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo pierwsze nieprawidłowe zachowania oraz związane z tym kłopoty mogą pojawić się bardzo wcześnie. Są jednak niedoceniane przez rodziców i chociaż irytują ich i męczą, na ogół nie wywołują określonych działań wychowawczych. Dzieci nadpobudliwe są dziećmi trudnymi, wymagającymi większego wkładu pracy, większej cierpliwości, bardzo przemyślanego, konsekwentnego działania dla osiągnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych. Dzieci te, będą uciążliwe, kłopotliwe, wprowadzają dorosłych w stan zdenerwowania, wyczerpania  a wtedy zawodzi samokontrola i zaczyna się samoobrona przed aktywnością dziecka.

Działania wychowawcze zmierzające do opanowania nadpobudliwości i przeciwdziałania jej skutkom, należy zacząć jak najwcześniej.

W wieku przedszkolnym, który przypada na okres od 3-7 lat podstawową działalnością dziecka jest zabawa. Poprzez zabawę poznaje świat, uczy się kontaktów z ludźmi i przygotowuje do zadań które czekają je w szkole. Im lepiej zorganizujemy wychowanie dziecka w tym okresie, tym łatwiejszy będzie jego start w szkole i tym mniej kłopotów będzie sprawiało.

W tym czasie dziecko doskonali bardzo wiele umiejętności. Wszystkie „osiągnięcia” w rozwoju dziecka są rezultatem zarówno dojrzewania układu nerwowego, jak i prawidłowo przebiegającego procesu wychowawczego.

U dzieci, u których nadmierna ruchliwość jest cechą dominującą, musimy dbać o to, aby z jedne strony nie hamować jej nadmiernie i pozwolić na zaspokojenie potrzeby ruchu w odpowiedniej formie, z drugiej strony należy trenować dziecko w zajęciach i czynnościach wymagających spokoju  i skupienia.

Wszystkie wskazówki i uwagi powinny być krótkie, zwięzłe, jasne; nie rozkaz a raczej propozycja, bez oznak zniecierpliwienia i niepokoju. Zabawy ruchowe powinny być ograniczone regułami bądź czasem. Dzieci nadpobudliwe często sprawiają w przedszkolu wiele kłopotów, ale dla nich samych pobyt tam jest pożyteczny ze względu na rozmaitość zajęć oraz ich przeplatanie, a także ze względu na kontakty społeczne. Ważne jest aby współpraca między rodzicami a nauczycielkami przedszkola była bardzo ścisła, co ułatwi obu stronom właściwe postępowanie z dziećmi.

Zarówno w przedszkolu, jak i w szkole należy właściwie pokierować aktywnością dziecka nadpobudliwego, włączyć je do zadań grupowych, z tym zastrzeżeniem, że początkowo cele stawiane przed dzieckiem nie mogą być zbyt odległe.

Działanie dziecka musi być stale kontrolowane. W zadaniach grupowych należy starannie dobierać skład grupy, aby nie znalazło się w niej zbyt wiele dzieci nadpobudliwych.

Przy wzmożonej pobudliwości emocjonalnej dziecko powinno być stopniowo skłaniane do refleksji  i krytycznej oceny siebie, swojego postępowania.

Dzieci nadpobudliwe są bardzo wrażliwe na stosunek do nich. Nadmierna krytyka, pokpiwanie, żartowanie, często stają się przyczyną zaburzenia ich równowagi emocjonalnej. Dlatego łatwo obrażają się, są kłótliwe, popadają w konflikty z kolegami. Gdy dochodzi do konfliktu nie należy nadmiernie sprawy roztrząsać, prowadzić dochodzenia, w miarę możliwości sprawę zakończyć. Lepiej skierować jest aktywność dziecka w inną stronę.

Momentach napięć emocjonalnych u dzieci nadpobudliwych dochodzi często do reakcji uporu.

W klasach młodszych u dzieci nadpobudliwych trudności w nauce ujawniają się głównie w zakresie czytania i pisania. Pomoc w tych przypadkach polega przede wszystkim na dodatkowych ćwiczeniach usprawniających z jednej strony, a z drugiej na uważnej organizacji nauki domowej tych dzieci.

Nieodzownym warunkiem powodzenia wychowawczego jest zrozumienie, że dziecko nadpobudliwe nie jest dzieckiem złym, nieznośnym, lecz dzieckiem, które samo ma trudności w kierowaniu swoim postępowaniem i w przystosowaniu się do wymagań rodziny, nauczycieli. Dziecku takiemu należy więc pomóc i nie stosować represji  w sposób lekkomyślny. W książce H. Natowskiej nie ma gotowych recept na postępowanie w każdym przypadku, ze względu na to, że każdy przypadek jest uwikłany w swoisty splot różnych czynników i sytuacji.

 

 

Bibliografia

 

1.Żebrowska M. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN. Warszawa 1986.

2. Nartowska H. Wychowanie dziecka nadpobudliwego. NK. Warszawa 1976.