Przedszkole Nr 3

Przedszkole Nr 3 Opracowała Renata Fura

w Jędrzejowie

Terapeutyczna i kształcąca funkcja

zabawy w teatr.

- Zasada indywidualizacji teatralnej.

- Metoda prowadzenia zespołu teatralnego.

„Nie zadawaj dzieciom gwałtu

nauczaniem – tylko niech się tym bawią:

wtedy też łatwiej potrafisz dostrzec,

do czego każdy zdolny jest z natury.”

Platon

Ta myśl starożytnego filozofa jest ponadczasowa i zawsze aktualna, bardzo dobrze też odnosi się do koncepcji wychowania przez teatr.

Dzieci w wieku przedszkolnym opanowały już na tyle język ojczysty, że rozumieją przekazywane im utwory literackie, umieją wyrazić związane z nim przeżycia, a – co najważniejsze – lubią słuchać opowiadań, wierszy, piosenek, patrzeć na obrazy. Wykorzystanie tych zamiłowań może przyczynić się do szerszego stosowania zabaw w teatr w pracy z dziećmi. W ciekawie zainspirowanej zabawie dzieci własną siłą, własną twórczością będą ożywiać postacie utworów literatury dziecięcej, będą tworzyć własny „teatr”. To tworzenie ma stać się dla nich prawdziwą, swobodną, improwizowaną zabawą. Zabawy w teatr są środkiem ułatwiającym realizację celów wychowawczych i dydaktycznych, ponieważ uatrakcyjniają zajęcia dzieci, podsycają zainteresowanie wiedzą, wywołują pożądane przeżycia emocjonalne, są wreszcie doskonałym sposobem włączania wszystkich dzieci do pracy. W wysokim stopniu zaspakajają one potrzebę ruchu i działania dziecka.

Działalność dzieci wokół zabaw teatralnych kształci ich uczucia i właściwe postawy, wrażliwość estetyczną, samodyscyplinę. Przyczynia się do rozwijania mowy, wyobraźni, fantazji, pamięci, a także zainteresowań czytelniczych i teatralnych.

Dzieci w wieku przedszkolnym wykazują potrzeby wyrażania osobowości w sposób dramatyczny, teatralny, czego przejawem są zabawy naśladowcze i twórcze np. zabawa w dom, w lekarza, w sklep, w szkołę. „Teatralność” jest środkiem wyżycia się i wypowiadania się dziecka za pomocą ruchu, gestu i słowa.

Organizacja pracy w przedszkolu powinna sprzyjać rozwijaniu aktywności dzieci. W każdym fragmencie pracy z dziećmi można przewidzieć pewne zadania, problemy, sprawy do rozwiązania przez dzieci. Dzieci wdrożone do tego, rozwijają w sobie takie cechy, jak samodzielność myślenia, sądów, ocen, wniosków, zaradność, ćwiczą wolę, uczą się pracy, dobrej zabawy. Dzieci bardzo lubią dokonywać wyboru, decydować o czymś, zastanawiać się i zgodnie z tym działać. Wtedy możemy przekonać się jak wiele umieją, potrafią, chcą zrobić i ile daje im to radości.

Oto przykład, w jakim sposób nauczycielka zwraca się do dzieci, by pobudzić ich samodzielność i twórczą myśl przed przygotowaniem przedstawienia opartego na utworze znanym dzieciom.

Pragnę z wami urządzić zabawę w teatr i dlatego musimy się naradzić – na pewno razem coś ciekawego wymyślimy. Przypomnijcie mi jakie osoby były w utworze? Poradźcie, jak urządzić zabawę?

Okazywanie w ten sposób dzieciom pewnej, własnej bezradności, jest dla nich bodźcem w dążeniu do rozwiązania trudności. Dzieci czują się powołane do tego. Pani obdarzyła ich zaufaniem i wierzy im.

Czasem więc trzeba sięgnąć i do takich chwytów pedagogicznych. Dzieci zgłaszają pomysły rozwiązań, wyrażają gotowość odegrania wybranej przez siebie roli, a później powtarzają zabawę samorzutnie w dowolnie dobieranych grupach.

Małe dziecko odczuwa silną potrzebę fikcji i fantastyki, mocno przeżywa wartości moralne, takie jak dobro i zło, stąd też taka duża tęsknota dzieci za bajką, tęsknią za własnym uczestnictwem w tworzeniu wizji fantastycznej i przekształcaniu jej na realną rzeczywistość. Zaspokojenie tych potrzeb dają zabawy teatralne, inscenizacje poprzez wczuwanie się w określone postacie sytuacje, które są wprawdzie fikcyjne, dają jednak wyobrażenie o realnym życiu. Inscenizacja - to w jakimś stopniu teoria wychowania przez sztukę, bo wyzwala w dzieciach – „aktorach” akty twórczego działania dające głębokie przeżycia artystyczne zarówno samym uczestnikom, jak i dzieciom – widzom. Wykorzystanie wychowawczych walorów inscenizowanych utworów skutecznie prowadzi do tzw. edukacji teatralnej, do wychowania późniejszego widza teatralnego, który będzie odczuwał potrzebę kontaktu z teatrem, będzie reagował na piękne słowo, na precyzję ruchu, na gest, barwę, światło.

Teatr pełni wobec dziecka rolę kompensującą. Polega ona na tym, że w pewnym stopniu stanowi wynagrodzenie dziecku za braki i niedostatki, w których ono żyje, przenosząc je w świat piękniejszy, czarodziejski, w którym wszystko może się zdarzyć, w którym zawsze zwycięża dobro i piękno. Ma to duże znaczenie zwłaszcza dla dzieci, które w rzeczywistym świecie nie czują się najlepiej.

W każdej grupie znajdują się dzieci nieśmiałe, mało atrakcyjne, z wadami wymowy, z defektami. Zabawa w teatr może spełniać rolę terapeutyczną w stosunku do tych dzieci. Znajdą się zawsze takie role indywidualne lub zespołowe, które stanowić będą zaspokojenie utajnionych potrzeb, przeżyć i twórczej aktywności. Role zespołowe pozwalają pozbyć się onieśmielenia, bo występuje się w grupie, usterki w wymowie nie są tak słyszalne bo głuszy je poprawna wymowa pozostałych dzieci. Wiele radości daje nawet niema rola dziecka nieśmiałego.

Zabawy teatralne to taka forma pracy dydaktycznej, która pozwala dziecku rozwijać mowę i myślenie, poznawać utwory literatury dziecięcej, wyrażać postawę twórczą w różnych formach ekspresji dziecięcej, rozwijać wrażliwość na piękno muzyki i zaspokajać potrzebę ruchu. Dziecko poznaje prawdę i fikcję, konfrontuje własne marzenia z marzeniami i działaniem bohatera, ocenia jego postępowanie w kategoriach dobra i zła, piękna i brzydoty. Te procesy wychowawcze nie kończą się na określonym poziomie wiekowym, ale dojrzewają i zmieniają się wraz z rozwojem dziecka bogacąc się o wpływ innych dziedzin sztuki.

Twórcze dyskusje nad propozycjami odegrania poszczególnych ról kształcą u dzieci poczucie odpowiedzialności zbiorowej i indywidualnej, więzi koleżeńskiej. Aby wzmocnić wychowawcze efekty zabaw teatralnych należy powtarzać je kilkakrotnie, a więc prezentować je innym grupom np. maluszkom bądź rodzicom na zebraniach. Dzieci będą kształciły wówczas nie tylko perfekcję słowa i ruchu, ale będą też odczuwały radość z tego, że mogą zrobić przyjemność innym, że wywołują uśmiech na twarzach odbiorców, nauczą się odczuwać wartość podziękowań za swój trud. Rozszerzą się wówczas kręgi wspólnego społecznego działania, któremu towarzyszyć będzie zadowolenie i radość. Ciekawość będzie podnietą i jednym z czynników emocjonalnych – motywacyjnych do wspólnego działania.

Zabawy i ćwiczenia teatralne nie zawsze muszą prowadzić do efektu zmaterializowanego w formie przedstawienia. Mogą być celem samym w sobie i służyć rozwijaniu wyobraźni, kreatywności i aktywności, pomagać w poznawaniu samego siebie, zdobywaniu odwagi bycia wobec innych, uczyć współpracy w zespole. Wszystkie, nawet najtrudniejsze ćwiczenia powinny mieć formę zabawy. Służy to nie tylko uatrakcyjnieniu zajęć, ale również sprzyja większej aktywności dzieci, a dzięki pozytywnemu nastawieniu wzmacnia koncentrację i motywację, przynosząc w efekcie lepsze rezultaty pracy.

Teatr dziecięcy nie może zatem być tresurą. Wręcz przeciwnie – powinien być nieustanną twórczością i to przede wszystkim dziecięcą, choć zazwyczaj zainspirowaną przez dorosłych.

Bardzo ciekawe i wartościowe są zabawy, podczas których dzieci starają się zrozumieć i przyswoić tekst, a potem odtwarzają w swobodnych formach działania. Po zapoznaniu z treścią utworu należy tak pokierować uwagą dzieci, aby zapamiętały kolejność zdarzeń, wyodrębniły postacie bohaterów, ich charakterystyczne cechy i sposób zachowania. Wszystkie te elementy mogą mieć bardzo różne i interesujące formy wielokierunkowej działalności dzieci. Podział ról, przygotowanie scenografii, kostiumów – to dalsze etapy wyzwalające coraz pełniejszą aktywność małych „aktorów”. Kiedy dzieci urzeka niepowtarzalny urok sytuacji związanej z tworzeniem przedstawienia, coraz śmielej same sięgają po rekwizyty, będą próbować przedstawiać różne scenki i wymyślać własne „scenariusze”. Istotny jest tu dobór odpowiednich utworów literackich, które mogą być treścią zabaw teatralnych ( żywa i zwarta akcja, dużo dialogów, jasna kompozycja, wyraziste sylwetki bohaterów, walory wychowawcze). Ważną rolę odgrywa też dobrze dobrana muzyka oraz choreografia. Zabawy w teatr pozwalają poszerzać możliwości przeżywania doznań i wzruszeń oraz różnych zachowań wobec nowych sytuacji. Odpowiadają jakimś głęboko ludzkim potrzebom przedstawiania, odgrywania coraz innych ról, które umożliwiają cudowną odmianę własnego losu.

Ale dziecko pragnie nie tylko przeżywać rolę, jaką sobie wybrało, pragnie również zwrócić na siebie uwagę, podobać się innym, zyskać aplauz widowni.

Małe dzieci trzeba także nauczyć właściwego posługiwania się głosem. Dobrze opracowany system ćwiczeń w formie zabawowej, pomoże dzieciom w praktycznym przyswojeniu sobie umiejętności poprawnego operowania brzmieniem głosu, doskonała wymową, wyraźną dykcją, dobrze uregulowanym oddechem. Pomocne tu mogą być także ćwiczenia: jak wciąganie powietrza „ na zapas”, mówienie, liczenie na zatrzymanym oddechu, kto powie najdłuższe zdanie, najdłużej będzie liczył, wąchanie kwiatów, zabawy w echo, różne zabawy dźwiękonaśladowcze.

Trudną sprawą w małych formach scenicznych jest wyrażanie uczuć ( radości, smutku, lęku, zdziwienia, niezadowolenia ). Wyrażanie uczuć będzie tym pełniejsze, im bogatsze będą osobiste doświadczenia dziecka, wiedza zdobyta dzięki obserwacjom otoczenia, własne radości, smutki, nadzieje. Dzieci mają trudność w dysponowaniu różnymi środkami wyrażania uczuć. Można dopomóc dzieciom stosując odpowiednie ćwiczenia w formie opowiastek, np idziesz z ciężkim plecakiem po schodach, zgubiłeś ulubionego misia, dostałeś w prezencie świetną zabawkę itp.

W przygotowaniu przedstawienia ważne jest każde dziecko, ponieważ każde ma jakąś pasję, własną inwencję. Dla każdego dziecka musi znaleźć się miejsce w inscenizacji, nie może być żadnej selekcji, żadne nie może być odtrącone. Trzeba tylko wiedzieć, które do czego się nadaje.

Teatr dziecięcy to niewątpliwie bardzo skuteczne narzędzie w pracy pedagogicznej.

Na scenie dziecko musi podporządkować się przebiegowi inscenizacji, czyli uczy się dyscypliny wewnętrznej, koncentracji uwagi. Zdobywa umiejętności słuchania i komunikowania się z innymi za pomocą języka, mimiki twarzy i ruchów ciała. Dziecko uczy się panowania nad swoim ciałem i umiejętnego zachowania się w przestrzeni czyli na scenie.

Dzięki zabawom teatralnym dziecko poznaje samego siebie i własne możliwości. Uczy się także tak modnej obecnie- autoprezentacji. Zabawy w teatr, krótko mówiąc to wychowanie do życia w społeczności ludzi, którymi rządzą uznane reguły i normy postępowania. Wnoszą one bez wątpienia wiele dobrego w rozwój małych dzieci.

Bibliografia

1. Awgulowa J. Świętek W. Inscenizacje w klasach początkowych. Warszawa 1985 WSiP.

2. Cybulska J. Dudzińska J. Lipina S. Lipska E. Inscenizowanie zabaw na podstawie literatury dziecięcej. Warszawa 1991 WSiP.

3. Ratyńska H. Literatura dziecięca w pracy przedszkola. Warszawa 1991 WSiP.

4. Awgulowa J. i Świętek W. Małe formy sceniczne w pracy przedszkola. Warszawa 1982 WSiP.