.Przedszkolak przyrodnikiem, badaczem

    Opracowała:

       mgr Fura Renata

                                                                            

    Psychologowie są zgodni że świat przyrody jest interesującym obiektem poznania dla dzieci w wieku przedszkolnym. S. Szuman tłumaczy to faktem ,  że wiadomości z przyrody najbardziej odpowiadają sposobowi myślenia dziecka. „Dlatego właśnie obserwacje natury – pisze ten autor – są u dzieci potrzebą naturalną, bliski kontakt z nią ciągłym dążeniem dzieci.

    Przyrodę nazywa się sprzymierzeńcem w wychowaniu dziecka, gdyż wychodzi naprzeciw nieomal wszystkim jego potrzebom, sprzyja harmonijnemu rozwojowi, dostarcza afirmatywnych przeżyć i budzi zainteresowanie wszystkim, co się porusza, żyje, zmienia. Przeżywanie i poznawanie przyrody łączy się u dziecka w jeden proces.

     Kontakt z naturą spełnia wielostronną rolę w rozwoju dzieci. Małe  dziecko

obcuje z przyrodą w sposób czynny, włącza ją do swoich zabaw. Zabawa i ruch na powietrzu ma szczególnie korzystne znaczenie dla jego zdrowia.

     Przedszkole umożliwia dzieciom czynne obcowanie z przyrodą poprzez zabawę prace hodowlane w budynku ( kącik przyrody) i w ogrodzie. Prace te mają duże znaczenie dla wychowania, uczą odpowiedzialności, obowiązkowości, umiejętności współdziałania zespołowego, planowania zadań i podziału czynności. Czynne poznawanie przyrody sprzyja kształtowaniu stosunku dziecka do zwierząt i roślin, gdyż angażuje się ono uczuciowo hodując je i pielęgnując. Wskazane jest, aby każde dziecko w przedszkolu wyhodowało choćby jedną własną roślinę.

      Osobiste zaangażowanie pozwala dziecku zrozumieć potrzebę ochrony przyrody, tworzenia rezerwatów dla ginących roślin i zwierząt, a przede wszystkim ułatwia dostosowanie własnego postępowania do obowiązujących na co dzień zasad .

      Przyroda jest źródłem doznań estetycznych dzieci. Przyczynia się także do rozwoju ciekawości i myślenia przyczynowego, które umożliwia dostrzeganie zależności między faktami a ich przyczynami.

      Kierowanie w przedszkolu procesem poznawania przyrody przez dzieci wynika z naturalnej w tym wieku potrzeby zabawy działania, dokonywania doświadczeń, a także dociekania przyczyn różnych zjawisk.

      W przedszkolach miejskich , gdzie dzieci nie mają zbyt wiele okazji do wielostronnego obcowania z przyrodą, trzeba wykorzystać wszelkie możliwe sposoby, aby się z nią bliżej zetknęły. Wzrasta wówczas znaczenie kącika przyrody i wykorzystania możliwości ogrodu przedszkolnego, najbliższego skweru, parku, każdego spaceru i wycieczki.

       W procesie kształtowania aktywności poznawczej dzieci nauczyciel odgrywa decydującą rolę. On to bowiem pobudza ich aktywność, uczy obserwować obiekty przyrodnicze, organizuje sytuacje , w czasie których motywuje do myślenia, kierując jego przebiegiem. Nauczyciel powinien zdać sobie sprawę, że jego zachowanie stanowi dla przedszkolaków pewien wzorzec, w tym również w stosunku do przyrody. Jeżeli będzie on przejawiał zainteresowania przyrodnicze, obserwował rośliny, oglądał atlasy przyrodnicze, wówczas i dzieci będą naśladowały jego postępowanie

        Ogród przedszkolny to najbliższe dzieciom środowisko przyrodnicze. Spełnia on wiele funkcji w tym głównie rekreacyjną, estetyczną, poznawczą. Jest to również miejsce pracy dzieci. Piękne otoczenie ogrodu pobudza do różnorodnych zabaw przyrodniczych. Dzieci wykorzystują również naturalne tworzywo przyrodnicze, jak szyszki, suche gałązki, liście, patyczki. Budują z tego materiału np. ogródki, domki dla ptaszków, ludziki, podobizny zwierząt. Czasem należy dzieciom dostarczyć materiału do zabaw. Mogą to być opaski na głowę, kreda do rysowania na asfalcie, papier. Dzieci chcą swoje przeżycia związane z poznawaniem przyrody odtworzyć w zabawie lub w twórczości artystycznej. Dzieci odczuwają piękno otoczenia przyrodniczego. a szczególnie kwiatów. Pobudzają ich wyobraźnię, wpływają na dobre samopoczucie.  

W ogrodzie starsze dzieci pracują, młodsze zaś obserwują czynności starszaków, czasem im pomagają. Praca dotyczy głównie:

 - hodowli roślin

 - prac porządkowych

Hodując rośliny dzieci zapoznają się z ich rozwojem, budową sposobem pielęgnacji.

Dzieci mogą siać i sadzić zarówno rośliny użyteczne – warzywa, zioła , jak i rośliny ozdobne, głównie jednoroczne. Z warzyw będą to sałata, rzodkiewka, fasola. Z roślin ozdobnych : begonia, maciejka, groszek pachnący, których okres wegetacji trwa 4-8 tygodni. Chodzi o to, aby dzieci miały satysfakcję ze swojej pracy, a więc mogły obserwować wzrost rozwój roślin i mogły zebrać plony.   

Prace porządkowe obejmują głównie udział dzieci w utrzymaniu ogrodu, narzędzi i przyborów w czystości i porządku, zabezpieczeniu roślin przed mrozami.

Zaleca się, aby w ogrodzie znajdowały się przedstawiciele wszystkich grup roślin: drzewa liściaste, iglaste, krzewy ozdobne i rośliny zielne

Powinny być drzewa, które posiadają charakterystyczne kształty liści, kwiaty, barwę kory. Będą to :kasztanowiec, klon, lipa, brzoza, jarzębina, wierzba oraz drzewa owocowe: jabłoń, grusza, śliwa. Drzewa iglaste: sosna, świerk, jodła.

Drzewa te znacznie podwyższają walory ogrodu ze względu na ich wolę poznawczą oraz zdrowotną (wydzielają różne substancje, np. olejki eteryczne). Krzewy są również interesującymi obiektami dla dzieci głównie ze względu na kwiaty i owoce. Zaliczyć można do nich forsycję, porzeczkę czarna i czerwoną, leszczynę, bez, jaśminowiec, śnieguliczkę.

Kwiaty kształtem i barwą przemawiają do dzieci nie mniej niż dzieła sztuki. Ich piękno i urok odczuwa każdy niezależnie od wieku.

Do urządzania kwietników czy skalnika można włączyć rodziców, którzy mogliby dostarczyć nasion, cebulek czy kłączy, udzielić porad.

Do spontanicznych przejawów zainteresowań dzieci obiektami przyrodniczymi w ogrodzie nauczyciel powinien przywiązywać duże znaczenie. Świadczą one o dojrzałości przedszkolaków, o gotowości do podejmowania i rozwiązywania przez nie zadań o charakterze poznawczym. Gdy dzieci zwrócą uwagę na dany obiekt, obserwują go, nauczyciel powinien włączyć się do tych sytuacji. Czasem wyjaśni niezrozumiałe dla nich zjawiska, czasem uzupełni wiadomości lub pokieruje obserwacją.

Uwagę dzieci przyciągają w większym stopniu zwierzęta niż rośliny. W ogrodach przedszkolnych w zasadzie nie prowadzi się hodowli zwierząt. Pozostają więc te, które dzieci mogą obserwować okazjonalnie, głównie ptaki, owady, dżdżownice.

Dzieci mogą obserwować w ogrodzie ptaki w ciągu całego roku. Zwierzęta te są jednak płochliwe, a więc obserwacje są najczęściej krótkotrwałe. Przedszkolaki zwracają uwagę przede wszystkim na ich ubarwienie i śpiew. Głównym znaczeniem ptaków w przyrodzie jest według dzieci „umilanie ludziom życia”. Dlatego nauczyciel powinien podkreślać ich pożyteczną rolę w przyrodzie – zjadanie owadów, jak również konieczność opiekowania się nimi i chronienia. Warto zwracać uwagę dzieci na ich charakterystyczne cechy, budowę, pokrycie ciała, sposób poruszania się i odżywiania.

Zimą obserwujemy ptaki przy karmnikach. Ważne jest, aby ptaki dostawały systematycznie pokarm o jednej porze. Przyzwyczajają się one do określonej pory karmienia w danym miejscu.

Zastosowanie różnego rodzaju karmy i karmników zwiększa skuteczność dokarmiania ptaków. Dla ptaków żywiących się owocami, nasionami (jest to kos, drozd, szpak, rudzik ) przygotowuje się karmę z okruchów białego pieczywa, ziarna prosa, owsa, lnu, płatków owsianych, jabłka i gruszki). Dla ptaków żywiących się nasionami (szczygieł, gil, zięba, czyżyk) najlepsza jest mieszanka z roślin oleistych: konopi, słonecznika, lnu, maku, orzechów buka. Dla ptaków odżywiających się zimą pokarmem roślinno-zwierzęcym (sikory, kowaliki, dzięcioły) przygotowuje się pokarm tłuszczowy: słonina, smalec z nasionami oleistymi.

Wiosną zakładamy z dziećmi budki lęgowe, które chętnie wykorzystują szpaki. Są to bardzo pożyteczne ptaki, gdyż oddają ludziom ogromne usługi w tępieniu najrozmaitszych gąsienic i pędraków.

Ptaki jak i inne zwierzęta podlegają ochronie najczęściej z dwóch przyczyn: ze względu na rzadkość ich występowania lub rolę, jaką odgrywają w przyrodzie. Z chronionych ptaków w ogrodzie przedszkolnym można zaobserwować głównie: szpaki, sikory, synogarlice, kosy, pliszki.

Dzieci rzadko wykazują spontaniczne zainteresowanie życiem ptaków. Nauczycielka musi rozbudzać ciekawość, chęć poznania tych zwierząt poprzez wspólne obserwacje, rozmowy, oglądanie ilustracji, czytanie i opowiadanie na ich temat utworów, wykonywanie prac artystycznych. Wiosną dzieci mają okazję do rozpoznawania ptaków, które powróciły do kraju.

W ogrodzie przedszkolnym obserwować można nie tylko ptaki, ale i inne zwierzęta. Można poznawać życie motyli, znaczenie biedronek, obserwować mrowisko czy rolę dżdżownicy w przyrodzie. Tu mają też możliwość rozszerzyć wiadomości o owadach: osach, pszczołach, trzmielach.

Codzienny pobyt dzieci na świeżym powietrzu przez cały rok, to przede wszystkim nauka dostrzegania różnorodnych zjawisk atmosferycznych, a z czasem przyzwyczajeń do bardziej systematycznych obserwacji otaczającej przyrody. Przyroda pobudza dzieci do stawiania pytań, jest lekcją patrzenia, słuchania, myślenia, mówienia, jest spotkaniem z pięknem natury.

     Kącik przyrody to wydzielone miejsce w sali, w którym zgromadzone są obiekty przyrody nieożywionej i ożywionej. Stanowią one tworzywo w kształtowaniu procesów poznawczych dzieci, np. obserwacji, porównywania, umiejętności pielęgnacyjnych, estetycznych, manualnych. Odgrywają również ważną rolę w nabywaniu przez dzieci wiadomości o życiu roślin i zwierząt.

Urządzenie „ kącika przyrody’’ zależy od :

-pory roku,

-realizowanej tematyki,

-wieku dzieci,

-wyposażenia ogrodu w rośliny.

W „ kąciku przyrody” należy prowadzić stałe lub okresowe hodowle roślin i zwierząt. Do stałych hodowli, które powinny występować w każdym przedszkolu we wszystkich grupach zaliczyć można rośliny doniczkowe oraz rośliny i zwierzęta wodne.

Będą to rośliny zwracające uwagę dzieci kształtem, barwą, wielkością swoich liści i kwiatów, np. begonie, pelargonie, kliwia, fiołek alpejski, bluszcz, takie które rozmnażają się z cebulek i sadzonek. Dzieci cieszą się, że mają swoje rośliny, którymi się opiekują, odczuwają radość kiedy zakwitną. Dowiadują się, że rośliny są organizmami żywymi i do życia potrzebują pokarmu. Żeby rosły muszą mieść dostęp do światła, dobrą ziemię i odpowiednią temperaturę. Dzięki temu dowiedzą się, co rośliny potrzebują do życia. Można przeprowadzić doświadczenie, które ma na celu pokazanie przedszkolakom wpływu oświetlenia, podlewania i nawożenia na wzrost roślin. Jedne odnóżki roślin wstawiamy do wody, a drugie wsadzamy do ziemi. Dzieci same zauważą i wyciągną wnioski, że roślina ustawiona daleko od okna, słabo podlewana źle rośnie, w końcu zaczyna chorować i gubi liście.

Akwarium w „kąciku” powinno być tak umieszczone, aby dzieci mogły swobodnie obserwować w nim ryby, ślimaki i rośliny. Wybór ryb do hodowli zależy od warunków, jakie możemy im zapewnić. Nawet w litrowym słoju można umieścić wodne ślimaki, małe skorupiaki i roślinki.

Nie zaleca się hodowli ptaków w „kąciku przyrody”. Warunkach przedszkolnych czują się one źle i często chorują.

Zaleca się zatem inne hodowle, np. dżdżownic, którą można prowadzić na bibule oraz na ziemi. Zima to pora, w czasie której rzadziej prowadzi się obserwację obiektów przyrodniczych w ich naturalnym środowisku. Dlatego okresowe hodowle chomików, świnek morskich czy białych myszek wzbudzają duże zainteresowanie dzieci.

Wiosną powinny poznać królika. Przez kilka dni można przetrzymać młodego osobnika w tekturowym pudełku. Dorosłego zaś w metalowej klatce bo łatwo przegryza inne materiały. Króliki można hodować także w ogrodzie przedszkolnym aby dzieci poznały tryb ich życia.

Hodowla ślimaków ogrodowych i winniczków nie sprawia żadnych trudności. Można je trzymać w słoiku i codziennie dostarczać im świeżego, skropionego wodą pokarmu (liści sałaty i mniszka).

Przedszkolaki powinny mieć możliwość okresowej obserwacji żaby lub ropuchy. Zapoznanie z nimi jest konieczne, ponieważ dzieci często mają do nich zły stosunek. Można je trzymać w dużych słojach z ziemią przykrytych gazą. Karmimy je muszkami, owadami i dżdżownicami. Obserwując te zwierzęta dzieci dowiedzą się, że są one bardzo pożyteczne.

„Kącik przyrody” zmienia się w zależności od pory roku.

Jesienią dominują w nim barwy: brązowa, zielona, żółta i pomarańczowa. W tym czasie można organizować wiele wycieczek do pobliskiego parku. Dzieci zbierają szyszki, żołędzie, kasztany, liście. Te wszystkie skarby przynoszone są do przedszkola, segregowane po to, by urządzić jesienny kącik przyrody, który jest wzbogacany o okazy przynoszone przez dzieci z domu, a zbierane wspólnie z rodzicami na dalszych wycieczkach. Są to ciekawe okazy np. ptasie piórka, odłamki kory, huba, mchy, oset, orzechy, a nawet gniazda ptasie. Dzieci przynoszą też jesienne owoce i warzywa.

Zgromadzone plony umożliwiają przeprowadzenie wielu zajęć i zabaw dydaktycznych. Jest to okazja do organizowania zajęć o tematyce ekologicznej bo z jesiennych skarbów można wykonać makietę lasu. Dzieci dowiadują się, jak ważną rolę w życiu człowieka odgrywa las, że drzewa produkują tlen, a las jest domem wielu gatunków zwierząt. Kasztany i żołędzie służą jako liczmany na zajęciach matematycznych. Z owoców i warzyw da się wykonać kukiełki do inscenizacji utworu „Na straganie”. Dzieci tworzą kompozycję, którymi dekorują przedszkole. Owoce i warzywa można klasyfikować, porównywać, przyporządkowywać owoce do liści. Z warzyw i owoców przedszkolaki chętnie wykonują sałatki i surówki, jako źródła witamin.

Zimowy kącik przyrody jest miejscem ciekawych zabaw i doświadczeń. Dzieci obserwują: parowanie, skraplanie się pary, tonięcie przedmiotów, rozpuszczanie się substancji w wodzie, odmarzanie topniejącego śniegu.

Prowadzić można cykl zajęć „trochę lata w czasie zimy” poprzez hodowlę fasoli, grochu, zbóż kukurydzy, cebuli, pietruszki i rzeżuchy.

Wiosna jest okazją do gromadzenia gałązek drzew i krzewów i obserwacji ich pąków. Jest wiele radości gdy w kąciku zakwitnie sad. Wiosna to również okres przesadzania kwiatów doniczkowych. Dzieci mają okazję do samodzielnego wykonania tej czynności. Wysiewają do skrzynek nasiona warzyw i kwiatów. Wiosną wracają do nas ptaki z ciepłych krajów. Jest to więc najlepszy czas, żeby je rozpoznać podczas spacerów czy w ogrodzie przedszkolnym. Kącik przyrody jest ważnym elementem dekoracyjnym i dydaktycznym w każdym przedszkolu. Dzięki niemu udaje się dzieciom ukazać walory estetyczne przyrody, rozwijać w nich umiejętności poznawcze oraz kształtować opiekuńczą postawę wobec różnych roślin, zwierząt i środowiska.

Jedno ze szczególnych zadań wychowania przedszkolnego polega na tym, aby przez aktywne kontakty z przyrodą wykształcić u dziecka właściwy stosunek do niej. Chcąc rozwijać takie postawy należy zaznajamiać dzieci z podstawowymi zasadami ochrony przyrody i wdrażać je do ich przestrzegania. Dzieci muszą rozumieć, że środowisko przyrodnicze jest podstawowym, koniecznym kompleksem dla zdrowia i życia obecnego oraz przyszłych pokoleń. Kiedy dzieci pokochają przyrodę, to za kilkanaście lat być może zajmą się jej ochroną.

 

 

 

 

 

    Bibliografia:

Kwiatkowska M. „Podstawy pedagogiki przedszkolnej” WSiP, Warszawa 1985 – Praca zbiorowa.

Studzińska M. „Dzieci przedszkolne poznają przyrodę ożywioną” WSiP, Warszawa 1989

Pomykało W. „Encyklopedia pedagogiczna” Fundacja Innowacja, Warszawa 1993

Kania A. „O edukacji ekologicznej sześciolatków” w: Wychowanie w Przedszkolu, Nr 2, 1992